STRAFPLEITERS. Tom Van Overbeke (41) verdedigt winkeluitbater die inbreker doodstak: “Letterlijk álles moet ik weten, zodat ik heel even ‘hem kan worden’”

“Ik ben voor hem een hemd en broek gaan kopen, anders was hij in zijn gevangenisplunje voor de rechter en jury verschenen. Dat kreeg ik niet over mijn hart.” Als advocaat Tom Van Overbeke stelt dat ‘empathie’ voor hem een codewoord is, dan valt deze uitspraak over één van zijn cliënten daar zeker onder. Van de man wiens straf hij kon ‘beperken’ tot vijf jaar cel voor moord op zijn echtgenote, tot de Houthalense winkeluitbater die een inbreker doodstak: Van Overbeke wil altijd in het hoofd van zijn cliënt zitten. “De gevangenis is meestal geen antwoord, maar dat krijgen we nog altijd heel moeilijk uitgelegd.”

“Kom maar naar boven”, klinkt het door de parlofoon wanneer we aanbellen aan het kantoor van meester Van Overbeke in de Maastrichterstraat in Hasselt. Dat er op het gelijkvloers een interimkantoor gevestigd is, merk ik meteen op. “En dat komt geregeld van pas”, glimlacht Van Overbeke. “Zo was er recent nog een cliënt van mij die vrijkwam, maar die geen enkel netwerk had. In de cel had die jongen — die het echt goed doet — veel structuur. Maar dan kom je plots ‘buiten’ en beland je in een zwart gat. Ik heb hem dan geholpen bij het zoeken naar werk en als je een interimkantoor ‘in huis’ hebt, is dat de eerste stap. We hebben toen gezocht of hij nergens aan de slag kon als schrijnwerker.”

Of een advocaat zijn cliënten moet helpen bij het vinden van een job? “Dat is in principe mijn taak niet”, geeft Van Overbeke toe. “Maar ik zie het ergens wel als een sociale plicht. Kijk, ik heb zelf véél kansen gekregen in mijn leven, maar voor velen is dat anders. En het zijn vaak die mensen die tegenover mij zitten. Anderen ondersteunen en hen een zinvolle dagbesteding bezorgen, zodat ze iets kunnen opbouwen: dat is cruciaal. Het begint allemaal met een netwerk en dan zet ik graag ook mijn eigen netwerk in.”

Wettige zelfverdediging?

Meer dan een dagbesteding heeft Van Overbeke intussen aan de zaak van een winkelier uit Houthalen die in 2023 een inbreker doodstak. Een sterk gemediatiseerde zaak, waarin de man de publieke opinie achter zich kreeg. Maar of het ook om wettige zelfverdediging kan gaan, is nog lang niet duidelijk. Die vrijdagnacht in februari betrapte de 49-jarige uitbater van Nil Market een 36-jarige inbreker toen hij boven de zaak nog bezig was met de administratie. De dertiger uit Lummen zette het op een lopen, met de cliënt van meester Van Overbeke achter zich aan. De toegangsdeur zat echter geklemd, waardoor de dief de zaak niet kon verlaten en het tot een confrontatie kwam. Die laatste sloeg eerst, waarop uitbater H.Y. meermaals uithaalde met een mes. De inbreker overleed ter plaatse.

“Ik kan daar eigenlijk weinig over zeggen”, aldus Van Overbeke. “Dat onderzoek loopt nog, hoewel ik verwacht dat we naar een eindfase gaan. Tegelijk ben ik zéér benieuwd naar de vordering van het parket. Is dit voor hen doodslag? Is dit moord? Is er sprake van uitlokking? Het voordeel en tegelijk unieke in deze zaak, is dat er meerdere camera’s in de winkel hingen. We gaan het allemaal moeten doen met wat er op beeld te zien is.”

Maar als er zoveel gefilmd werd, dan zal de uitspraak in deze zaak toch altijd de juiste zijn? “Goh, een rechter zal hier zeker veel te zien krijgen”, bedenkt Van Overbeke. “Maar die kan niet in het hoofd van de winkeluitbater kijken, die in een fractie van een seconde een beslissing gemaakt heeft. Dat is mijn taak: in het hoofd van mijn cliënt kruipen en hem verdedigen. Daar gaan trouwens héél veel voorbereidende gesprekken aan vooraf. Wat is de achtergrond? De familiale situatie? Hoe staat die man professioneel in het leven? Letterlijk álles moet ik weten, om dan heel even ‘hem te worden’, hem te vertegenwoordigen en het geheel te vertalen naar de rechtbank. We zullen zien waar het ons brengt.”

Variatie van strafrecht

De zaak van de winkeluitbater is één van de meest boeiende in de loopbaan van Van Overbeke, maar hij houdt vooral van ‘variatie in het strafrecht’. Van de kleinste garnaal die tegen een verslaving strijdt, tot een passionele moordzaak. In die laatste categorie blijft hem de moord op Ida Hesemans bij, in 2012 in Peer. Pieter van Wershoven wurgde zijn vrouw toen tien minuten lang met zijn handen en daarna nog eens met een broeksriem. Maar hoewel meester Van Overbeke de zaak toen samen met confrater Philip Daeninck voor assisen moest pleiten, werd van Wershoven finaal veroordeeld tot ‘slechts’ vijf jaar cel, voor moord met uitlokking.

“Uit het geheel bleek dat zij Pieter al jaren het bloed vanonder de nagels haalde”, aldus Van Overbeke. “Zelfs hun eigen zoon stond nog achter zijn vader — hij kende de situatie ook al jaren. Dat die vrouw uiteindelijk haar eigen moord uitgelokt heeft, is iets bijzonder interessant. Het zijn die cases waarbij je veel leert en ziet hoe mensen in elkaar zitten. Waarom mensen bepaalde feiten plegen.”

Met zes advocaten in dienst, staat Van Overbeke aan het hoofd van een groeiend kantoor. Maar nog elke dag komt de controlefreak in hem naar boven. Zo leest hij élke uitgaande mail. “Ik wil geen advocaat zijn die de cliënten of dossiers niet kent”, legt hij uit. “Je werkt met mensen, empathie is voor mij één van de codewoorden. Ja, ik kan echt aangegrepen worden in bepaalde cases. Neem nu de assisenzaak rond Edward Brands. Die man leefde in een kraakpand met anderen en sloeg het hoofd in van Mostapha Attilah, om een geldkwestie. Dat hij tot levenslang veroordeeld werd, is nog lang aan mij blijven kleven. Mijn cliënt was dakloos. Hij had werkelijk niks. Eén week voor de start van het proces ben ik op goed geluk een winkel in Hasselt binnengestapt, om een hemd en broek voor hem te kopen. Anders zou hij in zijn gevangenisplunje verschenen zijn en dat kreeg ik niet over mijn hart. Maar ook naar het hof en de jury toe gaf het meteen een ander beeld van de mens Edward Brands. Hij apprecieerde dat. Maar als je dan ‘levenslang’ hoort, dan komt dat hard aan.”

Maar toch is Van Overbeke geen man zonder grenzen voor de verdediging. “Ik heb ooit een Afghaanse man bijgestaan die beschuldigd werd van poging tot moord”, herinnert hij zich. “Hij had iemand ‘een lesje geleerd’, vanuit zijn eergevoel. Dat ging om een cultureel probleem en hij was zich van geen kwaad bewust. Drie keer heb ik hem met een tolk bezocht, maar elke keer bleef hij erbij dat er geen probleem was. In zo’n geval geef je na een tijd op en scheiden de wegen. Ik ga niet tegen een dossier pleiten als de feiten zeer helder zijn.”

We spreken Van Overbeke ook op een moment dat de gevangenissen overvol zitten en er ook in Hasselt geregeld gestaakt wordt. Een antwoord hierop ziet hij in meer begeleiding, zodat er ook meer met elektronisch toezicht — enkelbanden — gewerkt kan worden. “Soms kan je niet anders dan iemand streng straffen”, knikt hij. “Maar in de meerderheid van de dossiers moet zo’n enkelband volstaan. Velen die vandaag opgesloten zitten, zouden beter af zijn met intense begeleiding. In het jeugdrecht — waar ik ook vaak actief in ben — ligt de focus op kansen geven en blijven geven aan minderjarigen. Er is begeleiding, tot je plots 18 jaar bent. En als je dan nog feiten pleegt, is er vrijwel niks meer van opvolging.”

“De gevangenis kan voor een kleine groep jongeren een wake up call zijn”, vervolgt Van Overbeke. “Maar een groot deel komt binnen de muren echter in contact met andere criminelen. Je wordt daar niet beter, dat besef zou er moeten komen. Net daarom geloof ik zo in YAR Vlaanderen, waar ik in de raad van bestuur zit. Via YAR willen we jongeren op het rechte pad houden. We werken met coaches die hen vrijwillig onder hun hoede nemen. Tien maanden lang heeft zo’n jongeren — met vaak een moeilijke achtergrond — één vast aanspreekpunt. Dat is een aanklampende strategie die werkt en recidive tegengaat. Het is dat soort begeleiding, waarbij iemand zorgt voor een ander, die ervoor zorgt dat jongeren die ‘verloren’ leken, alsnog de weg vinden.”

Toch een enigszins opmerkelijk pleidooi in tijden waarin het draagvlak voor de terugkeer van strenge straffen groeit bij de bevolking, en er vanuit sommige politieke hoeken ook op ingespeeld wordt. “De wetenschap toont al jaren aan dat gevangenisstraffen niet werken bij kleinere feiten”, zegt Van Overbeke. “Het is belangrijk om vonnissen beter uit te leggen aan de mensen. Communicatie is de sleutel, zeker ook vanuit Justitie. En dat loopt nog steeds niet goed. Of het nu om Sanda Dia of Acid gaat: leg uit waarom iemand de straf kreeg, of waarom niet. De Orde van Vlaamse Balies heeft het na die Acid-uitspraak nochtans mooi uitgelegd, maar er is duidelijk nog een kloof tussen Justitie en de bevolking. En die moet dringend gedicht worden.”